Bài Chòi Quảng Nam

Bài Chòi | Quảng Nam

Bài chòi là một loại hình nghệ thuật dân ca và trò chơi dân gian đặc trưng ở miền Trung Việt Nam, về sau đã được phát triển thành một loại hình sân khấu ca kịch. Hát chòi thường được tổ chức thành một lễ hội. Hội này thường được tổ chức ở làng quê vào dịp tết Nguyên đán. Người ta dựng 9 hoặc 11 chòi, chia thành 2 bên, mỗi bên 5 chòi, mỗi chòi cao độ 2-3m, rộng đủ vài ba người ngồi và một chòi trung tâm (chòi mẹ) ở giữa dành cho các vị chức sắc địa phương. Bộ bài để đánh bài chòi là bộ bài tam cúc cải tiến, gồm 33 lá, với những tên chuyển thành nôm na như: nhứt nọc, nhì nghèo, ông ầm, thằng bí, lá liễu v.v.. vẽ trên giấy, dán vào thẻ tre. Mỗi thẻ tre dán ba con bài, không trùng lặp nhau. Bộ bài gồm 3 pho, đó là: Pho Văn: Ông Ầm, Bánh Hai (Tráng Hai), Ba Bụng, Tứ Tượng, Ngũ Ruột, Sáu Ghe (Sáu Miếng), Bảy Liễu (Lá Liễu), Tám Miểng, Chín Cu, Chín Gối. Pho Vạn: Bạch Huê, Nhứt Trò, Nhì Bí, Tam Quăn, Tứ Móc, Ngũ Trợt, Lục Chạng, Thất Vung, Bát Bồng, Cửu Điều. Pho Sách: Thái Tử (Ông Tử), Nhứt Nọc, Nhì Nghèo, Ba Gà, Tứ Sách, Ngũ Dụm (Năm Dụm), Sáu Bưởng, Bảy Thưa, Tám Dừng (Tám Dây), Cửu Chùa (Cửu Đấu). Mỗi pho có 10 lá, vì phải có 33 lá nên thêm vào 3 lá nữa là: Ông Ầm Đen, Tử Cẳng Đen và Cửu Điều Đen (để phân biệt với 3 lá cùng tên này nhưng màu đỏ) cho đủ bài chơi. Vào cuộc chơi, anh Hiệu (tức người hô thai) xốc ống bài, rút ra một con và xướng tên con bài lên. Để gây thêm sự hồi hộp và bắt người chơi phải suy đoán, anh Hiệu hô lên một câu thai hoặc một câu ca dao có tên con bài. Chòi nào trúng tên con bài thì gõ mõ để anh Hiệu mang con bài đến. Trúng ba con bài là chòi đó "tới", xổ một hồi mõ dài. Khi đó, anh Hiệu cầm lá cờ nhỏ, bưng khay rượu tới trao phần thưởng cho người trúng. Lá cờ đuôi nheo bằng giấy cũng được cắm lên chòi để đánh dấu một lần thắng. Để giúp vui cho cuộc chơi còn có một ban nhạc cổ gồm đờn cò, kèn, sanh, trống hòa tấu lên khi có chòi "tới". Ham mê cái thứ bài chòi Bỏ con hắn khóc cho lòi rún ra Bài chòi cứ đánh mà chơi Dẫu mà để ruộng có tôi trông chừng Tiết xuân thôn xóm tưng bừng Kẻ chào thưa thím, người chào thưa anh Mấy chú chạy hiệu thiệt lanh Miệng hô, rút thẻ, loanh quanh chín chòi. Câu chào mời Lời mời 1: Trống kia đã nổi, đàn nọ đã ngân vang, Hiệu đâu? Phải giữ bài kỳ đó nghe! Dạ!!!! Phố đêm mở hội bài chòi, trò chơi xưa cũ của người Hội An, Muốn đem môn múa dân gian, tiếng môn đàn nhị, giòn vang trống chầu. Rộn ràng hấp dẫn thanh tao, lắng nghe tôi hát tôi trao cái con bài, con gì ra đây? Bà con nghe cho rỏ, bà con nghe cho rỏ, tôi hô con bài, con gì ra đây? Lời mời 2: À ơi ơ hờ Đất Quảng Nam chưa mưa đã thấm, rượu hồng đào chưa nhắm đã say, Hởi người du khách về đây, sông Hàn gió lộng ờ, mà làm say lòng người! Biển xanh sóng gợn ngoài khơi, không bằng vị mặn thắm lời dân ca, Đến đây như về với quê nhà, đến đây như về với quê nhà, Có dòng sông thơ mộng, có câu ca trữ tình, rạng ngời như ánh bình minh, Đà Thành sông núi hữu tình làm sao, chúng tôi xin có lời chào, Mời bà con cô bác cùng nhau chơi bài chòi, Trên tay của quý vị đang cầm một tấm thẻ bài, Có ba con cờ nhỏ, Hiệu của chúng tôi sẽ ngẫu hứng sóc cờ, kèm câu hát dân ca, Ai người trúng được cả ba, xin mời lên đây để nhận quà của chúng tôi. Bà con đã hiểu cả rồi, bài chòi xứ Quảng chúng tôi xin bắt đầu. Mời anh gõ hộ trống chầu, cho một hồi trống để bắt đầu, bắt đầu hội chơi! Hô bài Chòi (Quảng Nam) Bà con cô bác lẳng lặng mà nghe, lẳng lặng mà nghe, là tôi hô con bài, con gì ra đây? Chiều chiều lại nhớ chiều chiều, nhớ nồi cơm nguội, nhớ niêu nước chè, Nhớ hồi mô khoai lang luộc chấm muối mè, bậu với ta thủ thỉ rồi nằm phè cả đêm, Bây giờ tại chả tại nem, bây giờ tại chả tại nem, bậu quên rau lang luộc, bậu quên muối mè, Cuộc đời sao lắm éo le, bậu quên tình quên nghĩa, vuốt ve con Tám Tiền. Ơ bà con ơi là cái con Tiền Tám, Tám tiền ra rồi! Tiền Tám ra rồi, Tám Tiền ra rồi, mời bà con cô bác lắng lặng mà nghe, là tôi hô con bài, con gì ra đây? Trèo lên cây bưởi hái bông, bước xuống vườn hồng hái nụ tầm xuân, Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc, em lấy chồng rồi anh tiếc lắm thay. Tiếc gì một mớ trầu cay, sao anh không hỏi những ngày còn không? Bây chừ em đã có chồng, bây chừ em đã có chồng, Một bên quang gánh, tay bồng, tay bồng con thơ. Ơ bà con ơi cái con Bát Bồng, Bát Bồng ra rồi! Bát Bồng ra rồi tôi đây hô tiếp, mà hô tiếp con bài, con gì ra đây? Khế với sung thì khế chua sung đắng, Mật với gừng thì mật ngọt gừng cay, Ta yêu nhau thì tình nặng nghĩa dày, Như gừng cay muối mặn hẹn ngày, hẹn ngày gối chăn. Ơ bà con ơi là cái con Chín Gối, Chín Gối ra rồi! Chín Gối ra rồi, Chín Gối ra rồi, mà tôi đây hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Ngó lên rừng thấy cặp cu đang đá, nhìn xuống biển thấy cặp cá đang bơi, Đã thương nhau, đã thương nhau thì xin quý trọn đời, ai mà thủ thỉ ông trời bảo cho. Đã thương nhau đừng đắng với đo, sang hèn mặc kệ sao cho duyên bền, Tình chồng nghĩa vợ là đây, ông tơ bà nguyệt nối dây tơ hồng, Nối dây tơ hồng anh chồng em vợ, phải duyên phải nợ thì mình giữ con Tám Dây. Ơ bà con ơi là cái con Tám Dây, Tám Dây ra rồi! Tám Dây ra rồi, Tám Dây ra rồi, tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Sông dài cá lội biệt tăm, phải chăng duyên nợ, ngàn năm thiếp chờ, Sợ ai đem dạ hững hờ, dòng sông lặn sóng con đò buồn trôi, Bóng chiều sóng nước nghiêng soi, con chim bìm bịp lẻ loi kêu chiều, Gió nồm thổi nhẹ hiu hiu, gió nồm thổi nhẹ hiu hiu, Chàng mà phụ thiếp trăm chiều, trăm chiều ruột đau. Ơ bà con ơi cái con Năm Dụm, Năm Dụm ra rồi! Năm Dụm ra rồi, Năm Dụm ra rồi, tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Bướm vàng đậu trái mù u, lấy chồng chi sớm lờ ru thêm buồn, Em sợ anh như cánh chuồn chuồn, khi vui anh đậu, khi buồn anh bay, Bởi em bến nước mười hai, lỡ duyên lỡ phận, nhạt phai má hồng, Anh phải đâu, anh phải đâu cá lội ngược dòng, bắt tem tép bỏ má hồng nhạt phai, Mà sao em vội sang ngang, để lời ru theo gió mênh mang tình đò. Lỡ rồi sáo đã sang sông, lỡ rồi sáo đã sang sông, trông tình mình bạc, chứ trách hờn chi em. Anh nào đâu trách chi em, anh nào đâu trách chi em, Trách duyên anh lận đận, lênh đênh bởi anh nghèo. Ơ bà con ơi cái con Thị Nghèo, Thị Nghèo ra rồi! Thị Nghèo ra rồi, Thị Nghèo ra rồi tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Anh ba nè, hỏi như ri có tức không chứ? Em lấy chồng từ thủa mười lăm, chồng chê em bé không nằm với em. Đến nay mười tám đôi mươi, em có nằm dưới đất thì chồng cũng lôi em lên giường, Lên giường rồi anh nói anh thương nè, lên giường anh nói anh thương Một anh thương, hai anh thương, ba anh thương, rồi bốn cũng thương. Thương chi hung rứa, anh thương chi hung rứa rồi bốn cẳng giường hắn rung rinh. Ơ bà con ơi là cái con Tứ Cẳng là ông Hương, Tứ Cẳng là ông Hương ra rồi! Ông Hương ra rồi, Ông Hương ra rồi là tôi đây mà hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì ra đây? Đất quê mình đang thay đổi mới, người người hướng tới ấm no, Làm người phải biết đắn đo, giàu nghèo đâu phải là do ở ông trời. Mà giàu nghèo là do ở con người, từ bàn tay khối óc con người làm ra, Kiếm được đồng xu cũng tróc vảy trầy da, có đâu phè phởn đâu ra con Sáu Tiền. Ơ bà con ơi là con Tiền Sáu, Sáu Tiền ra rồi! Tiền Sáu ra rồi, Sáu tiền ra rồi! Mời bà con cô bác tiếp tục mà nghe, tôi hô con bài, con gì ra đây? Anh ba nè! Thiếp thương chàng đừng cho ai biết, chàng mà thương thiếp thì đừng để ai hay. Thế gian lắm kẻ lá lay, cực em chưa đủ, cực anh đây bội phần. Ơ bà con ơi là cái Đỏ Mỏ, Đỏ Mỏ ra rồi! Đỏ Mỏ ra rồi, Đỏ Mỏ ra rồi tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Em ơi! Chồng gần không lấy, em lấy chồng xa, Bỏ mẹ già, cũng xế đà nắng sớm chiều mưa, Tối đèn tắt lửa sớm trưa biết ai nhờ, thôi anh xin làm chú rể hờ, Anh xin làm chú rể hờ, em an tâm đổi rể sang bờ, sang bờ vu quy. Ờ bà con ơi cái con Xơ Rế, con Xơ ra rồi! Con Xơ ra rồi, con Xơ ra rồi tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Tại em là gái chưa chồng, cho anh đây kề cận má hồng có được không? Một hai em nói rằng không, một hai em nói rằng không, bởi em là gái có chồng một con. Thuốc ngon nửa điếu rằng ngon, bởi em là gái một con anh trông mòn. Tủi em cái phận mà hồng, anh đừng triêu ghẹo mà chồng em ghen. Chồng ghen thì mặc kệ nó ghen, anh đây đã thích, thì trêu trăng ghẹo đèn. Người ơi đừng giỡn gió đùa trăng, chứ người ơi đừng giỡn gió đùa trăng, Em đâu phải hạng Tam Quăn đứng đàng. Ơ bà con ơi cái chị Tam Quăn, Tam Quăn ra rồi! Tam Quăn ra rồi mà tôi đây hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Tôi cưới bà hồi tuổi mười lăm, vợ chồng mình thủ thỉ ăn nằm với nhau, Nhớ hồi mô bà ốm bà đau, tui lo thang thuốc cho bà mau chóng lành. Bây giờ bà béo nước ngọt canh, bà quên đi cái nghĩa ba sanh thủa nào. Tui nói ra chẳng phải tính công lao, tui nuôi bà mập ú, cái cặp nhũ bà nó tròn xoe kia kìa! Bây chừ bà bạc nghĩa bạc tình, tui đây cũng ngậm đắng, cũng đành vậy thôi! Gia tài chẳng có là bao, có cái cối giã gạo của tôi với bà, Mai sau mà nếu có ra toà, bà na cái cối, tôi na cái chày! Đêm về nằm nghĩ bà gác tay, đêm về nằm nghĩ bà gác tay, Cái cối bà cũng lạnh lẽo, cối bà cũng lạnh lẽo mới mượn chày, mượn chày của ai? Ớ bạn mình ơi là cái con Nọc Đượng, Nọc Đượng nó là cái con Đượng, con Đượng ra rồi! Con Đượng ra rồi mà tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì ra đây? Chớ con cu nó ăn đậu ăn mè, cái con cu nó ăn đậu ăn mè, Nó ăn chi của chị mà chị đè con cu? Tui nói cho anh nghe nè! Nuôi cu thì anh phải nhốt cu, cớ sao anh để nó mổ tù lu đám mè, Nếu tui mà không bắt không đè, nếu tôi mà không bắt không đè, Thì còn đâu đám đậu, đám mè của tôi? Chị đừng gián tội cu tôi, nó mà nó gảy cẳng thì chị đền tôi sáu tiền đó nghe! Gảy cánh tôi đền chị sáu tiền, còn lỡ như nó gảy cổ thì tám tiền, tám tiền tôi chơi luôn! Ờ bà con ơi cái con Tám Tiền, Tám Tiền ra rồi! Tám Tiền ra rồi tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Cầm đàn tìm bạn tri âm, đàn nguyệt đàn gáo, đàn cầm mà đàn tranh, Đêm khuya trăng tỏ gió thanh, đàn chi tôi cũng biết mà đàn bà thì tôi chưa, Đêm về tôi ngủ mơ màn, đêm về tôi ngủ mơ màn nhớ đôi môi em đỏ, tôi nhớ nàng Bạch Huê. Ơ bà con ơi Bạch Huê là Bạch Tuyết ra rồi! Bạch Tuyết ra rồi tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Người ta thì vậy đó, còn ông thì... còn ông thì mất nết hư thân, sáng say chiều sỉn nợ nần tứ tung... Trời! bà nói xấu tui hả? Bà không nghe người ta nói hả? Nói reng? Người ta nói: quần lĩnh thì mặc với áo nhung, tui đây áo rách, phải đi trông cái nón cờ! Còn bà có khác chi tui, bà ngồi lê đôi mách, ăn rồi bà chạy rông, Người ta tứ đức tam tòng, còn bà thì mỏ nhọn, chửi chồng, chửi chồng như bắp rang! Ơ bà con ơi cái con Tám Dọn, con Dọn ra rồi! Con Dọn ra rồi tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì ra đây? Đừng nuôi con sáo uổn công, mai sau nó lớn, sổ lồng nó bay, Chắc chiu rồi cũng trắng tay, thà nuôi con két ngày ngày ngắm chơi, Két khôn chẳng phụ người nuôi, lông xanh mỏ đỏ bằng mười con sáo đen, Ơ bạn mình ơi là cái con Đỏ Mỏ, Đỏ Mỏ ra rồi! Đỏ Mỏ ra rồi là tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Tiếng đồn con gái lá hoa, mất mùa thuốc lá chết ba trăm người, Suy ra phải cảm ơn trời, chứ được mùa thuốc lá chết mười phần hơn, Mấy cô mặt phấn môi son, dính vào thuốc lá cũng héo hon ơ bủng sì, Cuộc đời như đã vứt đi, chồng con chẳng thấy, lấy chi, lấy chi mà ẩm bồng? Ơ bà con ơi cái con Bát Bồng, là cái con Bát Bồng ra rồi! Bát Bồng ra rồi tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Năm ni mưa thuận gió hoà, nào khoai, lúa, sắn, dưa cà tốt tươi, Bà con ai cũng tươi cười, đến mùa thu hoạch, tiền ơi là tiền Ơ bà con ơi cái con Tám Tiền, là cái con Tám Tiền nó ra rồi! Tiền Tám ra rồi là tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Cái thời tam quốc bên Tàu, có chàng Lữ Bố đắm say Điêu Thuyền, Ghen hờn Đổng Trác đảo điên, cha con đẩm máu bởi Điêu Thuyền tạo ra, Tạo ra cái cảnh phong ba, khá khen thay kiếp trăng hoa của Điêu Thuyền, Nực cười cho thế sự đảo điên, chẳng qua những gã hoang ghiền con Bạch Huê. Ơ bà con ơi cái con Bạch Huê là Bạch Tuyết ra rồi! Bạch Tuyết ra rồi là tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Gió nồm thổi nhẹ lò vôi, nghe tin bậu đã có đôi ta sầu, Đêm khuya ai gảy đàn bầu, tình tang, tang tính, lòng sầu nhớ ai, Cũng do ông mối bà mai, làm cho chỗ bậu nhạt phai ân tình, Ý mẹ cha như cột đóng đinh, em đâu phải kẻ bạc tình phụ ai! Bởi chúng mình không duyên phận trúc mai, anh âm thầm nuốt lệ tiễn ai theo chồng! Vâng lệnh song thân em phải lấy chồng, se duyên phấn lạ mà lòng nhớ quê, Nhớ ai dưới ánh trăng thề, đường quê lối nhỏ ta về có đôi! Anh chừ chịu cảnh cút côi, bởi vầng trăng ai xẻ làm đôi dặm trường! Anh giờ như con cuốc kêu sương, anh chừ như con cuốc kêu sương, Em làm thân Lá Liễu còn vương, còn vương lệ tình! Ơ bà con ơi cái thân con Lá Liễu, Lá Liễu ra rồi! Lá Liễu ra rồi là tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Con quạ nó đứng bờ sông, nó kêu: bớ mẹ đừng lấy chồng bỏ con, Một năm năm bảy thứ đồ ngon, dượng ghẻ ăn hết, mà để con, để con nhịn thèm! Ơ bà con ơi cái ông Dượng ác, là cái con Dượng ác ra rồi! Ông Dượng ra rồi là tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Ngựa ô anh thắng kiệu vàng, chứ ngựa ô anh thắng kiệu vàng, Anh ra cướp bạc, anh đưa nàng, đưa nàng về dinh, Là cá dinh ông Thái Tử, là con Tử ra rồi! Thái Tử ra rồi, tôi đây mà hô tiếp, hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Tiếng đồn em bậu mặn mà, nết na duyên dáng thiệt là thật xưng Quen chàng nho nhã thư sinh, thề nguyền nguyện ước đinh ninh một lòng. Yêu nhau năm sáu mùa trăng, chín thương mười đợi, dẫu rằng cách xa, Mùa xuân đi lễ hội vía bà, gặp ông thầy bói xem qua cho tận tường! Thầy bói gieo quẻ đoán rằng: tuổi mi là Tý với Dần nó khắc nhau ơ, Số cô là cọp cái rừng sâu, còn anh ni chuột nhắt sống sao cho bằng, Số cô (sao thầy) là số sát chồng, phải lấy ông bỏ vợ mới trông mòng giàu sang! Trời ơi... nghe lời thầy bói nói càng làm cho lá đổ hoa tàn nhị phai, Tại ông thầy bói nói sai, làm cho duyên nợ trúc mai chia lìa! Ơ bà con ơi đừng có nghe Ông Thầy, đừng có nghe ông Thầy! Ông Thầy ra rồi mà tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Này anh ba ơi? (Có anh có anh) Nghe đồn anh học rộng tài cao lắm phái không? (Đúng!) Bây giờ nghe em đố nè! (Rồi) Để coi anh trả lời được không nghe? Nghe đồng anh học rộng tài cao, nghe đồn anh học rộng tài cao, Chứ Hội An mình có mấy chiếc cầu anh biết không? Trời? Đố chi khó rứa hè? Anh là khách du lịch, anh mới về Hội An chỉ có một ngày, làm sao anh biết Hội An có mấy chiếc cầu? Anh bí rồi phải không? À chưa! anh biết rồi, Anh nghe con gái Hội An - Quảng Nam mình thường hay đố mẹo, Nếu mà anh trả lời được thì theo anh về luôn nghe chưa? Dạ! Hội An có mấy chục chiếc cầu, riêng anh chỉ biết bốn cầu mà thôi, Cầu danh, cầu phúc, cầu tài, cầu tai, cầu danh cầu phúc cầu tài, Cầu ta với bậu thành hai, thành hai vợ chồng! Ơ bà con ơi là cái con Hai Lát, Hai Lát nó ra rồi! Hai Lát ra rồi là tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Thương em vất vả quanh năm, cày sâu cuốc bẩm lại dầm nắng mưa, Tay em cầm mấy lát dưa, lát ăn, lát để, lát đưa cho chồng! Ơ bà con ơi cái con Ba Lát, là cái con Ba Lát nó ra rồi! Ba Lát ra rồi là tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? Trúc xinh trúc mọc đầu đình, em xinh em đứng một mình nó cũng xinh, Bởi vì duyên nợ ba sinh, trời xui đất khiến cho mình nhớ thương! Tơ tình sao khéo vấn vương, men tình chẳng phải rượu nồng mà say! Bao giờ trúc được gặp mai, chứ bao giờ trúc được gặp mai, Cho duyên đủ cặp, cho giày, cho giày đủ đôi. Ơ bà con ơi cái con Bảy Giày, là cái con Bảy Giày nó ra rồi! Bảy Giày ra rồi là tôi đây hô tiếp, là hô tiếp con bài, con gì nó ra đây? (sưu tầm) Tham khảo: Di sản bài chòi Quảng Nam

Từ khóa: bai choi, baichoi, quang nam